Pre pet godina u Srbiji smo proslavili 150 godina od kako se rodio najveći komediograf srpske književnosti Branislav Nušić.
Nušić je bio književnik, novinar, fotograf, diplomata, esejista, konzul, dramaturg, retoričar, glumac, pravnik, redovni član SANU, nosilac Ordena Svetog Save.
Detinjstvo
Ovaj velikan našeg naroda rodio se 20. oktobra 1864. godine i dobio ime Alkibijad Nuša ili na cincarskom Alchivialdi al Nuşa (pisac je kasnije koristio nadimak Ben Akiba). Otac mu je bio Đorđe ili Georgijas Nuša, trgovac žitom cincarskog porekla, a majka mu se zvala Ljubica. Devojačko prezime njegove majke bilo je Kasnar i poreklom je bila iz Brčkog. Interesantno je da je i Darinka, Nušićeva supruga koja mu je rodila troje dece, takođe bila Brčanka, ćerka trgovca Božidara Đorđevića.
Nušić se rodio u Beogradu, u Ulici cara Lazara, današnjoj Kralja Petra I, u jednoj kući na čijem mestu se danas nalazi Narodna banka Srbije. Na tom mestu se danas može videti spomen-ploča koja obeležava rodnu kuću velikog pisca.
Đorđe Nušić je vrlo brzo posle rođenja svoga sina Alkibijada, izgubio materijalna sredstva i bio primoran da se preseli u manji grad, u Smederevo. Tako je Nušić svoje detinjstvo i svoje školske dane proveo u ovom gradu. Tamo je završio osnovnu školu i prve dve godine gimnazije.
I dan danas, jedna osnovna škola u Smederevu nosi njegovo ime, a svake godine u aprilu mesecu održavaju se “Nušićevi dani”, pozorišni festival posvećen ovom velikom stvaraocu.
Posle mature
Alkibijad Nuša se potom vratio u Beograd i tamo završio gimnaziju, a potom i maturirao. Kada je napunio 18 godina i stekao punoletstvo, Nuša je zvanično promenio svoje ime u Branislav Nušić.
U to vreme, postaje član Đačke družine koja je nosila ime “Nada” i već tada počinje da se bavi pisanjem. Svoje prve literarne radove objavio je kao učenik šestog razreda beogradske realke u somborskom omladinskom listu “Golub” 1879. godine. Tu je štampao pesmu Bog pazi na decu, kao i tri feljtona koja su nosila naziv Sveščice.
1881.godine, na sastanku literarne družine beogradskih srednjoškolaca čitao je svoju pripovetku Don Kihot naših dana, a već 1882. godine u almanahu “Nada”, objavio je pripovetke Muro i Frak ili kako je velja stekao poslovicu.
Tada su ga primili i kao saradnika na dečijim listovima “Srpče” i “Neven”.
U listu “Ćosa”, listu za šalu i zabavu, objavljivao je svoje političko-satirične pesme.
Student
Negde u to vreme, Nušić je postao i član opozicione Radikalne stranke. Sada već student, aktivno učestvuje u studentnskim društvima i organizacijama “Pobratimstvo”, “Ujedinjena omladina”, “Srbadija”, “Fond za potpomaganje sirotih velikoškolaca”. 1883. godine i sam pokreće informativni list za trgovinu, obrtnost, novosti i zabavu “Smederevski glasnik”.
Pravne nauke je počeo da studira u Gracu, u Austriji i tamo proveo svega godinu dana, a posle je nastavio u Beogradu i na Velikoj školi je diplomirao 1886. godine.
Pozorište
Branislav Nušić je od najmlađih dana pokazivao interesovanje za pozorište. Dok je još bio gimnazijalac i student, on je umeo da nastupa sa putujućim pozorišnim družinama Marka Subotića. Putovali su širom regiona. Nušić je igrao ulogu Grgura u drami “Đurađ Branković” i nastupao je u Šidu 1882. godine. Zatim, igrao je slugu Jovana u komediji Koste Trifkovića “Ljubavno pismo”. Takođe, statirao je u više predstava u Narodnom pozorištu u Beogradu i bio osnivač studentske pozorišne družine na Velikoj školi u Beogradu. Njegova najveća glumačka uloga bila je u Šilerovoj tragediji “Don Karlos” na sceni Narodnog pozorišta gde je igrao naslovnu ulogu.
Sa svega 19 godina, Nušić je napisao svoju prvu veliku komediju “Narodni poslanik”. Komedija je na scenu postavljena tek 13 godina kasnije. U ovoj komediji se ismevaju političke borbe, narodni poslanici, izbori, vladina stranka, itd. Komad je povoljno ocenjen od strane Laze Lazarevića i Milovana Glišića, recenzenata i skoro da je stavljen na repertoar, ali je u poslednjem trenutku skinut.
Dobrovoljac u Srspsko-bugarskom ratu
Kada je 1885. godine započeo kratak Srpsko-bugarski rat koji je trajao svega dve nedelje, Nušić je učestvovao u njemu kao dobrovoljac. Bio je kaplar 15. puka jedinice majora Radomira Putnika. U Jagodini je dobio vod dobrovoljaca koji je trebalo da prođe kroz obuku, a u vodu se nalazio i pesnik Vojislav Ilić.
1886.godine, Nušić je objavio knjigu “Pripovetke jednog kaplara”. Ovo je bila zbirka kratkih priča koje su nastale na osnovu istinitih doživljaja i priča iz ovog rata. Bio je podstaknut ratnim strahotama i porazom srpske vojske na Slivnici. Ovde je pisac sagledao besmislenost neuspešnog ratnog poduhvata kralja Milana i iskazao je antiratni stav prema neodgovornoj kraljevoj politici.
Satiričar
Svoj bunt prema autokratskoj vlasti kralja Milana, Nušić ispoljava u svojim satiričnim pesmama. U ovim pesmama on osuđuje neprimeren odnos kralja prema hrabrim srpskim vojnicima koji su stradali u ratovima i zbog pesme “Pogreb dva raba” biva osuđen 1887. godine na zatvorsku kaznu koja je trajala više meseci.
Dok je boravio u zatvoru, Nušić piše komediju “Protekcija” i prozne zapise satirično intonirane, pod imenom “Listići”. U komediji “Protekcija”, Nušić je u vodviljskom tonu prikazao gramzivost ljudi i malograđanštinu svoje sredine i na svaki način je osudio protekciju koja se pojavljuje kao bolest društvenih institucija i svih onih koji su na vlasti.
Novinar
Branislav Nušić se u više navrata vrlo aktivno bavio novinarstvom. On je pisao za razne književne novine, ali je i sam, kao što je rečeno, pokretao i uređivao listove u kojima je objavljivao reportaže, pesme, crtice, kozerije.
Kada je izašao iz zatvora, uređivao je satirično-politički list pod imenom “Telefon”.
1888.godine pokrenuo je “Male novine”. U ovom listu su se nalazile razne rubrike sa zanimljivim sadržajem.
Konzul i etnograf
1887/88. godinu Nušić je napisao svoju najpoznatiju komediju “Sumnjivo lice”. Ni ova komedija nije postavljena na scenu onda kada je napisana, već tek 35 godina kasnije. U ovoj komediji se ismevaju korupcija, karijerizam, ksenofobija i čitav policijski aparat čiji je glavni zadatak da se bore protiv antidinastičkih delovanja.
Period između 1889. i 1900. godine, obeležen je Nušićevim angažovanjem u konzulatima u Turskoj i to u mestima Solun, Priština i Bitolj. Kada ej službovao u Prištini, suočavao se sa vrlo teškim položajem srpskog stanovništva na Kosovu. Odmetnuti Albanci i Turci, pod imenom Kačaci, zlostavljali su nealbansko stanovništvo, otimali imanja, progonili i ubijali. Nušić je stalno upozoravao vlasti u Beogradu i u živoj diplomatskoj prepisci pokušavao da predloži da se pošalju strani i domaći reporteri koji bi izveštavali o kršenju ljudskih prava i o teroru koji se sprovodi nad srpskim stanovništvom.
Nušić je nastojao da pronikne u razloge mržnje i netrpeljivosti među stanovnicima na ovom podneblju i zbog toga je proučavao njihove običaje, verovanja i način njihovog života. Kao rezultat ovih istraživanja, nastale su knjige Kosovo, opis zemlje i naroda I i Kosovo, opis zemlje i naroda II u periodu od 1902. do 1903. godine.
U ovim etnografskim studijama Nušić daje istorijski pregled naseljavanja stanovništva na Kosovou, prikazuje privredni i kulturni razvoj ove regije, opisuje način života, verovanja, običaje stanovništva, kulturne i istorijske znamenitosti i najznačajnije lokalitete. Takođe, on ovde navodi i narodne umotvorine sa terena (bajalice, uspavanke, zdravice, narodne pesme, lirske pesme sa notnim zapisima, itd.).
Dok je radio kao vicekonzul u Prištini, Nušić se zalagao za očuvanje i zaštitu srpskih spomenika i u to vreme Gračanica je stavljena pod upravu konzulata pa je tako sprečeno njeno dalje pljačkanje i razaranje. Branislav Nušić je organizovao prikupljanje priloga za obnovu manastira i uspeo je da obnovi ovaj manastirski kompleks. Takođe, uspeo je da se otvori prva srpska knjižara u Prištini.
Između 1892. i 1894. godine, Nušić obilazi Kosovo, Makedoniju i Albaniju i beleži svoja zapažanja prikupljajući etnografsku građu u krajevima oko Ohrida i Prespe. Tada su nastali putopisi “S Kosova na sinje more” i “Sa obala Ohridskog jezera”.
Istorijske prilike iz ovog perioda, kao i zlostavljanaj srpskog stanovništva na Kosovu, podstakli su B. Nušića da piše rodoljubivo-istorijske komade. Napisao je jednočinku “Knez Ivo od Semberije” po ugledu na narodnu pesmu “Knez Ivan Knežević”, a pored toga i započeo rad na alegorijskoj bajci “Ljiljan i Omorika”. U to vreme je završio komediju “Prva parnica” i napisao roman “Opštinsko dete” (1902). Tada su nastale i humorsitičke pripovetke “Trinaesti”, “Naše arhive” i “Moje bistro dete”.
Dramaturg Narodnog pozorišta u Beogradu
1900.godine, Nušić se vraća u Beograd i tamo postaje zamenik upravnika i dramaturg Narodnog pozorišta. Na ovim pozicijama je bio u dva navrata od 1900. do 1902. godine i od 1906. do 1907. godine. Zahvaljujući njemu, pozorišni repertoar je bio osavremenjen, a kulturni i društveni život u prestonici je bio unapređen.
1901.Nušić je bio i jedan od osnivača Opere i napisao je prvi libreto za operu Na uranku. Ova opera je prikazana 20. decembra 1903. godine.
Posle Majskog prevrata 1903. godine, na vlast je došla dinastija Karađorđević. Nušić je tada bio na mestu šefa odseka za nacionalnu propagandu i penzionisan je po drugi put. Sledeće godine je imenovan za upravnika Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu.
1905.godine, zajedno sa učiteljem Mihailom Sretenovićem, osnovao je Malo pozorište kao prvo dečje pozorište u Beogradu. Predstave su se odigravale u restoranima Kolarac i takovo, kao i u baraci blizu Saborne crkve. Igrane su Nušićeve jednočinke Jedan slobodan školski čas, Naša deca i Rastko Nemanjić.
Krajem 1905. godine, B. Nušić počinje da uređuje rubriku Iz beogradskog života u Politici. Sve svoje feljtone potpisivao je pseudonimom Ben Akiba. Ovi prilozi su dragocena svedočanstva o životu u prestonici početkom 20. veka.
U periodu do 1914. godine Nušić stvara pod uticajem autorske i narodne književne tradicije svoja originalna dramska ostvarenja: Pod starost, Naša deca, Greh za grehom, U srpskoj kući, Pod oblacima, Svet, Danak u krvi, Hadži Loja, Jesenja kiša, Iza božjih leđa, Put oko sveta, Običan čovek, Protekcija, Pučina, Tako ej moralo biti.
Prvi svetski rat
Kao učesnik Prvog svetskog rata, Nušić je zajedno sa kraljem Petrom I Karađorđevićem, regentom Aleksandrom i srpskom vojskom, u zimu 1915. godine prešao preko Albanije.
Ovo veliko stradanje opisao je u memoarskoj prozi Devetsto petnaesta.
Posle toga, bio je u izbeglištvu u Francuskoj, Švajcarskoj i Italiji i tamo je napisao drame Kneginja od Tribala, Velika nedelja i komedije Sumnjivo lice, Svetski rat i Ne očajavajte nikad.
Posle velikog rata
1919.godine je imenovan za načelnika Umetničkog odeljenja Ministarstva prosvete Kraljevine SHS.
Učestvovao je u osnivanju Udruženja srpskih književnika 1920. godine u Beogradu i zalagao se za osnivanje Narodnog pozorišta u Sarajevu koje je svečano otvoreno njegovim govorom 22.10. 1921. godime.
1922.godine na njegovu inicijativu je osnovano Udruženje prijatelja umetnosti “Cvijeta Zuzorić” koje je afirmisalo umetnike, organizovalo koncerte, izložbe, književne večeri i objavljivalo reprezentativna umetnička ostvarenja.
U periodu između dva svetska rata, u Narodnom pozorištu u Beogradu se izvode Nušićeve drame Dva lopova, Pred pozorištem, Nahod, Svetski rat i Sumnjivo lice.
Na svoj 60. rođendan i povodom obeležavanja 45 godina književnog rada, Nušić je objavio Autobiografiju (1924) i uskoro otpočeo štampanje Sabranih dela.
Nakon razočarenja što ga nisu izabrali za člana Srpske kraljevske akademije, Nušić je otišao u Sarajevo i tamo je u periodu od 1925. do 1928. godine bio upravnik Narodnog pozorišta. Tada su nastala nejgova dela: Knjiga druga, Opasna igra, Večnsot, Muva, Miš, Dugme, Kirija, Čvor, Kijavica, itd.
Poslednja decenija njegovog života bila je, ujedno i najproduktivnija. Nušić je tada napisao svoja najreprezentativnija ostvarenja. U tom periodu su nastale komedije Gospođa ministarka (1929), Mister Dolar (1932), Beograd nekad i sad (1933), Ožalošćena porodica (1934), Ujež (1935), Svinja, Dr (1936), Pokojnik (1937) i nedovršena komedija Vlast (1938).
1933.postao je član Srpske akademije nauka i umetnosti u Beogradu.
Svoje poslednje godine života je posvetio pisanju romana za decu Hajduci (1934).
1937.godine, na njegov podsticaj, osnovano je pozorište za decu i omladinu Roda.
1938.godine Nušić je sagradio kuću u šekspirovoj ulici u Beogradu, koja je danas kulturno dobro.
Preminuo je 19. januara 1938. godine u Beogradu.
Ime i prezime: Branislav Nušić (Ben Akiba), Alkibijad Nuša
Datum i mesto rođenja: 20. oktobar 1864. Beograd
Datum i mesto smrti: 19. januar 1938. (73 godine)
Poreklo: cincarsko/srpsko.
Otac: Đorđe (rođen u Solunu 1822. umro u Prištini 1916.). Došao u Srbiju iz sela Magarevo u otomanskoj Makedoniji.
Majka: Ljubica (1839-1904) rođena kasnar iz Brčkog.
Supruga: Darinka Đorđević
Deca: Margita (Gita), Strahinja-Ban, Olivera.
Zanimanje: pisac, dramaturg, novinar, satiričar, esejist, pripovedač, konzul, upravnik pozorišta, osnivač moderne retorike u Srbiji.
Dela (komedije): Narodni poslanik, Sumnjivo lice, Protekcija, Običan čovek, Svet, Put oko sveta, Gospođa ministarka, Mister Dolar, UJEŽ, Ožalošćena porodica, Dr, Pokojnik, Ne očajavajte nikad, Vlast.
Dela (romani): Opštinsko dete, Hajduci, Devetsto petnaesta, Autobiografija.
Nagrade koje se dodeljuju u Nušićevu čast: Nušićeva nagrada – glumačka nagrada koja se dodeljuje na festivalu “Nušićevi dani” u Smederevu; Nagrada “Branislav Nušić” koju dodeljuje Udruženje dramskih pisaca Srbije.
